Đền Sái thuộc thôn Thụy Lâm, huyện Đông Anh Hà Nội. Đền Sái là di tích gắn liền với việc vua Thục An Dương Vương xây thành cổ Loa.
- Đền Trình Chùa Hương – Ngũ Nhạc
- Những điều ít ai biết về Đền Nghè ở Hải Phòng
- Bạn biết gì về Đền Hữu Vĩnh- Đền đức Thánh Cả
1. Sự tích Đền Sái
Tương truyền vua xây thành cứ ngày đắp đêm lại bị đổ, mãi không thành, vì bị yêu ma Bạch Kê Tinh (tinh gà trắng) phá hoại. Tinh gà trắng ban ngày trú ẩn ở núi Thất Diệu, ban đêm lại xuất hiện. Vua không biết tìm cách nào để trừ khử, bèn làm đài cầu khẩn, liền được Huyền Thiên Chấn Vũ sai thần Kim Quy hiện ra mách bảo kế chém giết tinh gà trắng nên thành ốc mới xây xong. Tưởng nhớ công đức của Huyền Thiên, vua đã cho xây đền ở đỉnh núi Thất Diệu để thờ, đền này được gọi là đền Sái. Đây cũng là nơi Huyền Thiên đã tu luyện và cũng được gọi là Vũ Đương Sơn.
Vua Thục hàng năm thường đến bái yết, quan quân từ cổ Loa kéo đến, sau khi làm lễ tượng trưng cho việc giết Bạch Kê tinh, lại trở về kinh đô. Lý Thái Tổ sau khi dời đô ra Thăng Long đã đến núi Sài cầu Huyền Thiên và sinh được hoàng tử. Thấy công đức của Huyền Thiên rất to lớn nên vua đã cho xây đền Chấn Vũ ở phía bắc kinh thành, rước Huyền Thiên về thờ ở đó và thần được coi là thần ngự trấn phía bắc của “Thăng Long tứ trấn”.
Khi nhà Lý chống quân Tống xâm lược thì thần Huyền Thiên Chấn Vũ được thờ ở đền Sái đã hiện ra hỗ trợ trên sông Như Nguyệt làm cho quân Tống phải khiếp sợ nam trên nhiều mặt bằng theo chiều thoải dần của sườn đời. Từ dưới đi lên phải qua 25 bậc thềm đá. Tiếp đến gác chuông là một nhà 3 gian 2 chái. Sau gác chuông là đền Kính Thiên, nhà tiền tế, tiền đường, hậu cung. Dấu vết kiến trúc thời Lý, Trần không còn. Những công trình này có thể đều được xây dựng vào thời cuối Lê đầu Nguyễn. Đền có nhiều đồ thờ cổ, tượng thần Huyền Thiên Chấn Vũ bằng đất sơn son thếp vàng, cao, ngồi tĩnh tại, chân đế có chạm các hình rùa và rắn, phía sau có 2 tượng phụ mẫu.
Đặc biệt có cây hương đá làm vào thời Lê Chính Hoà và các viên gạch lát có vẽ vân rồng thời Lê. Đền Sái còn gồm các dấu tích liên quân đến Huyên Thiên Chấn Vũ như “mã đề tiên tích” (vết chân của ngựa tiền), “tiền tỉnh” (giếng tiên), “tiền trì” (ao tiền). Đến được xây trên một quả đồi, xung quanh có rừng cây xanh tốt cảnh quan đó giúp thêm cho vẻ tôn nghiêm của nơi thờ thần.
Ở phía đông của đền, trên một quả đồi nhỏ, tên gọi là Châu Lai, còn đền Thượng, thờ Cao Sơn đại vương. Cách đền vài trăm mét có một gò đất được gọi là Mô vọng bái là nơi để vua làm lễ bái vọng đền trong lễ hội hàng năm. Trong thôn có đình Nhôi, tương truyền đình này làm trên đất hành cung của vua Thục khi vua về làm lễ bái yết Huyền Thiên; do đó ngôi đình này không thờ thành hoàng làng.
2. Lễ Hội Đền Sái
Lễ hội đền Sái được gọi là Lễ “hội rước vua” được tổ chức vào ngày 12 tháng giêng hàng năm. Từ trước tết âm lịch, dân làng đã chọn người đóng vua, sứ, quan trấn thủ và các quan khác đồng thời tập dượt nghi lễ. Ngày mồng 5 tháng giêng lễ sửa đường; mồng 6 lễ cắm dinh, chọn chỗ cho vua, sứ và các quan đặt dinh của mình; ngày mồng 9 làm lễ thượng thỉnh, làm cỗ chay gồm bánh dày, bánh chưng dâng vua để phát cho quan quân. Mồng 10, làm lễ “sỉnh sinh”: vua khao thưởng dân. Ngày 11, những người đóng vai vua, sứ, quan đi lễ thành hoàng làng là Đồng Hải đại vương và Tam Giang đại vương. Ngày 12 lễ chính, từ sáng sớm mọi người đóng các vai đã tề tựu ở đình. Vua và sứ được con cháu khênh kiệu rước từ nhà ra.
Mọi người đều hóa trang, đánh phấn, mặc quần áo, đội mũ, đi hia như đóng vai. Lễ hội bắt đầu bằng việc vua (đóng đinh ở trong đình) sai 4 xá nhân đến gọi quan trấn thủ (đóng ở ngoài cùng) sang hầu. Quan trấn thủ mời sứ cùng sang. Sứ phải đi vòng 3 vòng quanh đinh, 4 xá nhân mối cho vào yết kiến vua. Các quan viên mang theo những đầu gà làm bằng gốc tre sơn trắng bôi phẩm đỏ làm mào. Các đầu gà được bêu lên để làm lễ mừng, mọi người hò reo. Quan trấn thủ vào hầu vua và nhận lệnh trông thành để vua xa giá. Sau đó, vua đến đình quan trấn thủ. Quan trấn thủ điểm danh quân và đọc “tích ca” rồi làm lễ rước vua ra Đồng Châu, có các quan lính đi hộ vệ. Vua đến gò Mô làm lễ bái vọng thần Huyền Thiên. Sau lễ bái vọng, vua lên kiệu quay trở về. Sứ ngồi trên kiệu được rước về đền. Đám rước có dàn nhạc cổ, phường bát âm, chiêng trống hoà tấu. Khi đến đền Thượng, sứ xuống làm lễ ưởm gươm vào hòn đá ở sau đền rồi chém 3 nhát, có đồ phẩm đỏ, tượng trưng cho Bạch Kê tinh đã bị giết. Xong việc sứ (Thanh Giang) vào đền làm lễ bái tạ Cao Sơn đại vương và ẩn ở trong đó. Kiệu không có người được rước quay về.
Lễ hội rước vua kéo dài gần hết một ngày, nhằm diễn lại tích vua Thục cùng sứ Thanh Giang giao thành cho quan trấn thủ, rồi đến đền Sái cầu Huyền Thiên Chấn Vũ và diệt trừ được tinh gà trắng. Buổi sáng ở đình còn tổ chức hát cửa đình và hát tuồng. Ngày hôm sau còn các trò vui chơi khác như vật, chọi gà, cờ tướng… Dân làng là người dự hội và rước lễ cũng đồng thời là người xem hội, do đó lễ hội có tính chất quần chúng rộng rãi. Lễ hội có ý nghĩa lịch sử, biểu thị tinh thần ngưỡng mộ, biết ơn những thế lực đã giúp cho việc xây dựng và bảo vệ quê hương đất nước. Đền Sái đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng di tích lịch sử việt nam ngày 27.1.1986.
Xem ngay: Đền thờ Hai Bà Trưng- Đền Đồng Nhân
